Στόχος της χειρουργικής αντιμετώπισης της υδροκεφαλίας είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής του ασθενούς. Η σύγχρονη νευροχειρουργική εξασφαλίζει ότι στην τεράστια πλειοψηφία των περιπτώσεων υδροκεφάλου υπάρχει άμεση και σαφής βελτίωση της νευρολογικής λειτουργίας του και θεαματική διαφορά στην καθημερινότητά του.
Αιτιολογία υδροκεφάλου
Τα αίτια εμφάνισης του υδροκεφάλου ταξινομούνται στις εξής κατηγορίες:
- Συγγενείς ανωμαλίες (π.χ. στένωση υδραγωγού)
- Μετατραυματικές καταστάσεις ή μετά από ένα αιμορραγικό εγκεφαλικό επεισόδιο
- Μεταλοιμώδη αίτια
- Στα πλαίσια άνοιας-νόσου Alzheimer (που αναφέρεται στο 15% των ασθενών, με βάση σχετικές μελέτες)
- Μετεγχειρητική εκδήλωση με πρώιμη ή όψιμη εμφάνιση, μετά από χειρουργική επέμβαση στον εγκέφαλο
- Ιδιοπαθής, όπου ο υδροκέφαλος προκαλείται από δυσαπορρόφηση του εγκεφαλονωτιαίου υγρού χωρίς την παρουσία αποφράξεως στο κοιλιακό σύστημα του εγκεφάλου
Πώς γίνεται η διάγνωση του υδροκεφάλου;
- Νευρολογική-κλινική εκτίμηση,
- Η διάγνωση της υδροκεφαλίας όπως συμβαίνει στο σύνολο των νευρολογικών νοσημάτων προκύπτει αρχικά μέσα από τη σωστή νευρολογική αξιολόγηση -εξέταση των ασθενών.
- Η ισχυρή κλινική υποψία, με έμφαση στην κλασική τριάδα της υδροκεφαλίας φυσιολογικής πίεσης (διαταραχή μνήμης-βάδισης-ούρησης) και στην ηλικία του ασθενούς είναι θεμελιώδης. Επιπλέον στις περιπτώσεις αποφρακτικού υδροκεφάλου κομβική είναι η έγκαιρη αναγνώριση και αξιολόγηση σημείων και συμπτωμάτων από την αυξημένη ενδοκράνια πίεση.
- Ακτινολογική εκτίμηση,
Μελέτη της απεικονιστικής εικόνας του ασθενούς στην αξονική ή προτιμητέα στην μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου με κύριο εύρημα την αύξηση του μεγέθους του κοιλιακού συστήματος του εγκεφάλου. - Διενέργεια εκκενωτικής οσφυονωτιαίας παρακέντησης (ΟΝΠ), επί πιθανής παρουσίας υδροκεφαλίας φυσιολογικής πίεσης.
- Η εκκενωτική παρακέντηση αποτελεί μια μικρή διαγνωστική επεμβατική πράξη, η οποία γίνεται υπό τοπική αναισθησία και στην οποία αφαιρείται ικανή ποσότητα εγκεφαλονωτιαίου υγρού (20- 30ml), από την οσφυϊκή μοίρα της σπονδυλικής στήλης του ασθενούς.
- Αξιολογείται στη συνέχεια η κλινική του βελτίωση στις επόμενες 6-24 ώρες από την παρακέντηση.
- Διενέργεια μαγνητικής τομογραφίας μελέτης της ροής του ΕΝΥ, εντός του κοιλιακού συστήματος του εγκεφάλου. Αφορά, ιδιαίτερα, ασθενείς που δεν επιθυμούν ή δεν μπορούν να υποβληθούν σε οσφυονωτιαία παρακέντηση και μέσω της εξέτασης εκτιμάται η υποκείμενη διαταραχή της κυκλοφορίας του εγκεφαλονωτιαίου υγρού στον εγκέφαλο.
Πώς αντιμετωπίζεται χειρουργικά ο χρόνιος υδροκέφαλος; Βαλβίδα εγκεφάλου.
Η θεραπεία της υδροκεφαλίας περιλαμβάνει κυρίως την εξάλειψη της αιτίας που την προκαλεί εφόσον αυτό είναι διακριτό και συγχρόνως εφικτό (πχ εξαίρεση ενός όγκου στον εγκέφαλο).
Στις περιπτώσεις όπου αυτό δεν μπορεί να γίνει, η θεραπευτική προσέγγιση είναι αποκλειστικά χειρουργική και εστιάζει στο να αποσυμφορηθεί ο εγκέφαλος από το «πλεονάζον» εγκεφαλονωτιαίο υγρό. Πιο συγκεκριμένα συνίσταται στην διενέργεια ενός συστήματος παράκαμψης της ροής του ΕΝΥ στο κοιλιακό σύστημα του εγκεφάλου, που ονομάζεται βαλβίδα εγκεφάλου.
Στόχος της χειρουργικής επέμβασης είναι η πρόληψη αλλά και βελτίωση -εξάλειψη της καταστροφής των υποκείμενων δομών του εγκεφάλου από την μη αρμονική κυκλοφορία-συνάθροιση του εγκεφαλονωτιαίου υγρού.
Ανάλογα με την περίπτωση, χρησιμοποιείται συνηθέστερα κοιλιοπεριτοναϊκή βαλβίδα, η οποία παροχετεύει το «πλεονάζον» εγκεφαλονωτιαίο υγρό από το κοιλιακό σύστημα του εγκεφάλου στην περιτοναϊκή κοιλότητα ή οσφυοπεριτοναϊκή βαλβίδα, η οποία παροχετεύει ΕΝΥ από τον υπαραχνοειδή χώρο της οσφυϊκής μοίρας της σπονδυλικής στήλης, στην περιτοναϊκή κοιλότητα.
Οι συνήθεις βαλβίδες παροχέτευσης εγκεφαλονωτιαίου υγρού, αποτελούνται από τρία τμήματα:
- έναν κεντρικό-κοιλιακό καθετήρα που τοποθετείται εντός του κοιλιακού συστήματος του εγκεφάλου ή εντός του υπαραχνοειδούς χώρου στην οσφυϊκή μοίρα της σπονδυλικής στήλης,
- το μηχανισμό της βαλβίδας προκειμένου να ελέγχεται η ροή του εγκεφαλονωτιαίου υγρού,
- έναν περιφερικό καθετήρα που παροχετεύει το εγκεφαλονωτιαίο υγρό από τη βαλβίδα στην περιτοναϊκή κοιλότητα.
Η τοποθέτηση γίνεται υποδόρια, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει τίποτα ορατό και εκτεθειμένο μετά το χειρουργείο.
Η σύγχρονη νευροχειρουργική πρακτική αφορά στη χρήση ρυθμιζόμενων μαγνητικών βαλβίδων, ώστε να επιτυγχάνεται η ιδανική πίεση λειτουργίας του εγκεφάλου (εξατομικευμένη θεραπεία υδροκεφάλου).
Η χρήση διεγχειρητικής νευροπλοήγησης, τέλος, για την τοποθέτηση της βαλβίδας εγκεφάλου βελτιστοποιεί το χειρουργικό αποτέλεσμα, περιορίζει τον χρόνο του χειρουργείου και αυξάνει το ποσοστό επιτυχίας της παρέμβασης.
Σε σπάνιες περιπτώσεις, όπου υπάρχει αντένδειξη ή δυσκολία στην τοποθέτηση του περιφερειακού καθετήρα παροχέτευσης του ΕΝΥ εντός της περιτοναϊκής κοιλότητας, είναι δυνατό να τοποθετηθεί αυτός είτε εντός ενός μεγάλου φλεβικού στελέχους στον τράχηλο (σφαγίτιδα) είτε εντός της υπεζωκοτικής κοιλότητας (στον θώρακα).
