Το οξειδωτικό στρες είναι μια ανισορροπία μεταξύ των ελευθέρων ριζών και των αντιοξειδωτικών στο σώμα. Οι ελεύθερες ρίζες ( ROS), είναι ασταθή μόρια με ένα ή περισσότερα ασύζευκτα ηλεκτρόνια.
Πρώτος ο Denham Harman το 1956 πρότεινε την ιδέα για την ύπαρξη της «ελεύθερης ρίζας» και αργότερα έθεσε ως αξίωμα ότι αυτά τα συστατικά έχουν ρόλο στην γήρανση μέσω των πρόκλησης διασταυρωμένων αντιδράσεων και δημιουργίας ομοιοπολικών δεσμών τροποποιώντας λιπίδια, πρωτεΐνες, κυτταρικό DNA, ιδιαίτερα το μιτοχονδριακό DNA.
Σχηματίζονται όχι μόνο κατά τη διάρκεια της αναπνοής και του μεταβολισμού, διαδικασίες απαραίτητες για την επιβίωση ενός οργανισμού, αλλά επηρεάζονται και από εξωγενείς παράγοντες, όπως η υπεριώδης ακτινοβολία, η ραδιενεργός ακτινοβολία, το όζον, η περιβαλλοντική μόλυνση, τα φάρμακα και το κάπνισμα.
Παράγοντες κινδύνου οξειδωτικού στρες
Έρευνες έχουν δείξει πως ορισμένοι παράγοντες μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο εμφάνισης μακροχρόνιου οξειδωτικού στρες.
Οι πιο βασικοί είναι:
- Παχυσαρκία
- Διατροφή (δίαιτες πλούσιες σε λιπαρά, ζάχαρη και επεξεργασμένα τρόφιμα)
- Τρόπος ζωής
- Kάπνισμα τσιγάρων ή άλλων προϊόντων καπνού
- Kατανάλωση αλκοόλ
- Oρισμένα φάρμακα
- Περιβαλλοντικοί παράγοντες, ρύπανση
- Έκθεση σε φυτοφάρμακα ή βιομηχανικές χημικές όπως η ρύπανση και η ακτινοβολία
Η άμυνα του οργανισμού εναντίον των σχηματιζόμενων ριζών περιλαμβάνει μία σειρά ουσιών, οι οποίες καλούνται αντιοξειδωτικά και προέρχονται από διάφορες πηγές. Αυτά περιλαμβάνουν βιταμίνες, ιχνοστοιχεία μετάλλων, ένζυμα (ιδιαίτερα δραστικά) και φυτικές ουσίες, που προσλαμβάνουμε με τη διατροφή.
Τρόφιμα, όπως τα φρούτα και τα λαχανικά, παρέχουν πολλά απαραίτητα αντιοξειδωτικά με τη μορφή βιταμινών και μετάλλων, που το σώμα δεν μπορεί να δημιουργήσει από μόνο του.
Τα κύτταρα του σώματος παράγουν ελεύθερες ρίζες κατά τη διάρκεια φυσιολογικών μεταβολικών διεργασιών. Όταν λειτουργούν σωστά, οι ελεύθερες ρίζες μπορούν να βοηθήσουν στην καταπολέμηση των παθογόνων μικροβίων. Τα κύτταρα, όμως, μπορούν να παράγουν και αντιοξειδωτικά που εξουδετερώνουν αυτές τις ελεύθερες ρίζες.
Όταν ο αριθμός των ελευθέρων ριζών είναι παραπάνω από αυτόν που μπορεί να διατηρήσει την ισορροπία με τα αντιοξειδωτικά, είναι πιθανό να αρχίσουν να προκαλούνται βλάβες στον λιπώδη ιστό, το DNA και τις πρωτεΐνες του σώματος.
Οξειδωτικό στρες: συμπτώματα
Το οξειδωτικό στρες λαμβάνει χώρο σε κυτταρικό επίπεδο.
Ορισμένες ενδείξεις και συμπτώματα είναι
- κούραση
- απώλεια μνήμης ή εγκεφαλική ομίχλη
- πόνος στους μύες και/ή στις αρθρώσεις
- ρυτίδες
- γκρίζα μαλλιά
- μειωμένη όραση
- πονοκέφαλος
- ευαισθησία στο θόρυβο
- ευαισθησία σε λοιμώξεις
- ασταθή επίπεδα σακχάρου στο αίμα
Επιπτώσεις από το οξειδωτικό στρες
Πολλοί πιστεύουν πως οι επιπτώσεις του οξειδωτικού στρες είναι πάντα επιβλαβείς. Αυτό όμως δεν ισχύει, διότι στην περίπτωση της σωματικής δραστηριότητας, το οξειδωτικό στρες μπορεί να έχει ευεργετικές και ρυθμιστικές επιδράσεις στον οργανισμό.
Συγκεκριμένα, η άσκηση αυξάνει το σχηματισμό ελευθέρων ριζών που μπορεί να προκαλέσει προσωρινό οξειδωτικό στρες στους μύες, ρυθμίζει την ανάπτυξη των ιστών και διεγείρει την παραγωγή αντιοξειδωτικών.
Παρόλα αυτά, το μακροχρόνιο οξειδωτικό στρες επιδρά αρνητικά στα κύτταρα, τις πρωτεΐνες και το DNA του σώματος.
Αυτό γίνεται διότι οι δραστικές ελεύθερες ρίζες, μέσω της κυκλοφορίας του αίματος, έρχονται σε επαφή με όλα τα όργανα και τους ιστούς του οργανισμού. Επιτιθέμενες στα κύτταρα και ενεργοποιώντας μια σειρά από αντιδράσεις, μπορούν να επιφέρουν σοβαρές συνέπειες σε ολόκληρο τον οργανισμό.
Βλάβες που έχουν παρατηρηθεί σε καταστάσεις οξειδωτικού στρες, περιλαμβάνουν:
- πρόωρη γήρανση
- διαβήτη
- αθηροσκλήρωση ή σκλήρυνση των αιμοφόρων αγγείων
- φλεγμονώδεις καταστάσεις
- υψηλή αρτηριακή πίεση, γνωστή και ως υπέρταση
- καρδιακή ασθένεια
- νευροεκφυλιστικές ασθένειες, όπως το Πάρκινσον και το Αλτσχάιμερ
- σύνδρομο χρόνιας κόπωσης
- βρογχικό άσθμα
- ανδρική υπογονιμότητα
Οξειδωτικό στρες: διάγνωση
Η αξιολόγηση των επιπέδων του οξειδωτικού στρες αλλά και των επιπέδων αντιοξειδωτικής ικανότητας είναι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται εδώ και χρόνια στην κλινική πράξη, καθιστώντας τις μετρήσεις πολύ αξιόπιστες.
Η μέτρηση απαιτεί τη λήψη αίματος (είτε φλεβικό, είτε τριχοειδικό από το δάχτυλο). Για να πραγματοποιηθεί, θα πρέπει να προηγηθεί σχετική προετοιμασία από τον εξεταζόμενο ώστε να έχουμε αξιόπιστα αποτελέσματα.
Η προετοιμασία έχει ως εξής :
- αποχή από κάπνισμα, τρόφιμα και ποτά για 4 ώρες πριν τη μέτρηση
- αποχή από τη λήψη νερού για 2 ώρες πριν τη μέτρηση
- αποχή από έντονη σωματική δραστηριότητα για 24 ώρες πριν τη μέτρηση.
Η αντιμετώπιση του οξειδωτικού στρες επικεντρώνεται σε μια ολιστική προσέγγιση του τρόπου ζωής.
Αλλαγές στη διατροφή & αντιοξειδωτικά
Η κατανάλωση μιας ισορροπημένης διατροφής είναι απαραίτητη με ποικιλία τροφών πλούσιων σε αντιοξειδωτικά, όπως φρούτα, λαχανικά, δημητριακά και όσπρια. Επίσης, εξίσου σημαντικός είναι ο περιορισμός στα επεξεργασμένα τρόφιμα, ειδικά εκείνα με υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη και ανθυγιεινά λίπη.
Όσον αφορά τα συμπληρώματα δεν υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι τα αντιοξειδωτικά συμπληρώματα καταπολεμούν το οξειδωτικό στρες και ορισμένα έχουν συνδεθεί με αυξημένους κινδύνους για την υγεία.
Τροποποιήσεις στον τρόπο ζωής
- Τακτική άσκηση: Η μέτρια, τακτική άσκηση μπορεί να αυξήσει τα φυσικά επίπεδα αντιοξειδωτικών και να μειώσει την οξειδωτική βλάβη.
- Αποφυγή καπνίσματος και περιορισμός του αλκοόλ
- Μείωση της έκθεσης σε επιβλαβείς παράγοντες: Αυτό περιλαμβάνει την αποφυγή περιττής έκθεσης σε ακτινοβολία, τη χρήση αντηλιακού και την προσοχή στην έκθεση σε χημικές ουσίες.
- Διαχείριση του στρες: Η μείωση του χρόνιου στρες μπορεί επίσης να συμβάλει στη μείωση του οξειδωτικού στρες.
- Επαρκής ύπνος: Ο καλός ύπνος είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση της ισορροπίας όλων των συστημάτων του σώματος, συμπεριλαμβανομένης της ισορροπίας των αντιοξειδωτικών και των ελεύθερων ριζών.
- Η θεραπεία υποκείμενων παθήσεων, όπως ο διαβήτης μπορούν επίσης να βοηθήσουν στη μείωση του οξειδωτικού στρες.
Συμπερασματικά
Για να αντιμετωπιστεί το οξειδωτικό στρες ο μόνος υπάρχον τρόπος μέχρι τώρα είναι να αυξηθούν τα επίπεδα των αντιοξειδωτικών του οργανισμού και να μειωθεί ο σχηματισμός των ελευθέρων ριζών με βελτίωση του τρόπου ζωής και αποφυγή βλαβερών συνηθειών (κάπνισμα, αλκοόλ κ.ά.).
